Дэлхийн эдийн засгийн уналт манайд хэрхэн нөлөөлөх талаар профессор Д.Бямбасүрэнтэй уулзаж ярилцлаа. Тэрбээр 1990-1992 оны Засгийн газарт сайдын албыг гүйцэтгэж явсан нэгэн билээ.
-Та манай зах зээл дэх инфляцийн жинхэнэ төрхийг хэлэхгүй юу?
-Үндсэндээ инфляцийн жинхэнэ төрх бол манай улс төрийн болон эдийн засгийн амьдралтай холбоотой юм. Сүүлийн хоёр жилд үнийн өсөлт нилээн хүчтэй ажиглагдаж байна. Энэ байдлын талаар эдийн засагчид, хэрэглэгчид хичнээн дуугарсан ч төр засгаас арга хэмжээ аваагүй. Тэгвэл одоо инфляцийг дэлхийн зах зээлийн хямралтай холбож тайлбарлах гээд байна.
-Монголын зах зээл дээр инфляци яагаад хөөрөгдөх болов?
-Сүүлийн үед монголын эдийн засаг бизнесийн бүлэглүүд (олигархи)-ийн эрхшээлд орсон. Эд нар үнээ тулгаж барьсан. Жишээлбэл: 2001 оны үед Монгол 25 сая толгой малтай байсан. Гэтэл одоо 40 сая болтлоо өсчихөөд байхад махны нийлүүлэлт бус үнэ нь өссөн. Энэ нь зах зээл дээрх бизнесийн бүлэглэлүүд шударга бус өрсөлдөөн явуулж ноёрхсон гэсэн үг.
-Энэ их хөөрөгдлийг өөр юунаас олж харж болох вэ?
-Жишээ нь сүүлийн үед дотоодод хөрөнгийн нийлүүлэлт эдийн засгийн өсөлтөөс хэд дахин түрүүлж явсан. Өнгөрсөн оныхтой харьцуулахад эдийн засгийн өсөлт 10 хувь байхад банкуудын өсөлт 40 хувиар өссөн нь банкууд мөнгө хүүлэгч болохыг харууллаа. Мөнгөний нийлүүлэлт асар их хэмжээтэй байсан. Түрүүчийн сонгуулиар улс төрийн намууд өгсөн амлалтаа биелүүлэх гэж 2007 оноос их бүтээн байгуулалтын жилээр зарласан.Тухайн үед барилгын материал ч үгүй, мэргэшсэн ажиллах хүч ч үгүй байсан нөхцөлд их бүтээн байгуулалт хийсэн нь барилгын материалын үнийг хөөрөгдсөн гэж болно. 2008 оны сонгууль дөхөөд ирэхээр улс төрийн намууд цалин, тэтгэмжинд дэндүү муухай бодлого явуулсан. Тухайлбал өнгөрсөн оноос л төрийн ажилчдын цалинг нэмнэ гээд байсан. Нэмсэн цалинг нь энэ онтой харьцуулахад 84 хувиар өссөн. Мэдээж энэ нь хувийн секторуудад нөлөөлнө. Хувийнхан ч гэсэн ажиллах хүчээ алдахгүйн тулдцалингаанэмнэ. Ингээд гинжин урвал явж эхэлсэн. Энэ мэтийн бодлогоос болоод Монголын дотоод инфляци хүчтэй явсан. Энэ бол дэлхийн эдийн засгийн хямрал эхлэхээс өмнө болсон зүйл гэж боддог. Энэ бүхний эсрэг төр оновчтой бодлого явуулж чадаагүй. Харин ч бүхнийг дэврээх эх үүсвэр нь учраас Монголын инфляцийн гол буруутан нь төр гэж ойлгодог. Инфляцийн эцсийн үр дүнд ард түмэн ядуурна.
-Яг одоогийн инфляцийн түвшинг та хэлэхгүй юу?
-Есдүгээр сарын байдлаар инфляци 34 хувь гэж зарлалаа. Оны эцэст 50 хувь болох байлгүй. Ийм нөхцөлд олон түмний хэрэглэж байгаа зүйл 50 хувь хорогдлоо гэсэн үг. Энэ мэт хохиролтой байдлаар инфляци өсч байна.
-Та сая банкууд мөнгө хүүлэгч болсон тухай ярилаа. Гэтэл чимээгүй байсан банкууд хадгаламжийн тухай хууль батлах талаар яриад байна?
-Банкууд хадгаламж дээр тогтдог. Гэтэл одоог хүртэл манайд хадгаламжийн даатгал байхгүй л байна шүү дээ. Банкуудын хямралдхамгийн эрсдэлтэй зүйл нь хувийн хадгаламж байна. Хадгаламжийн даатгалын асуудлыг аль хэдийн шийдэх ёстой байсан. Хамгийн гол алдаа нь төрийн бодлого. Дэлхийн санхүүгийн хямрал эхлээд банкууд дампуураад эхлэхээр энэ асуудал манайд яригдлаа. Банкууд мөнгө хүүлж эдийн засгийг сорж явсан гэдэг нь хэнд ч ойлгомжтой.
-Шатахууны хувьд манайх Оросоос хараат мэт байдаг. Дотооддоо болон өөр бусад орноос шатахуунаа авах боломж байдаггүй юм уу?
-Энэ бол стратегийн бодлогын асуудал. Монгол арваад жилийн өмнөөс нефтийн хайгуулаа эрчимжүүлэн, олсон нефтиэ дотооддоо боловсруулаад нүүрсээ нэрэхэд анхаарсан бол болох байсан. Энэ бүхэнд төрийн хараа дутсан гэж хэлэх байна. 2006 онд нэг баррель нь 801 доллар 2007 онд 100 долларт хүрнэ гэж зарлаад байхад манайхан дуугүй суугаад Оросын хэдэн ШТС-ыг байгуулах талаар маргалдаад байсан. Одоо Оросын компаниудын тоглоом болчихоод л сууж байна. Гэтэл өнөөдөр нэг баррель нефть 65 доллар байгаа. Ийм байдалд хүртэл манайхан анхаарахгүй явсан. Дэлхийд нефтийн үнэ буурлаа гэхэд манайд буухгүй л байсан шүү дээ. Энэ Оросын компаниас үнэ өсгөх үү гэж асуугаад байгаатай холбоотой юм.
-Дэлхийд нефтийн унэ буурлаа гэхэд манайд буухгүй байдаг нь манай зах зээлийн мэдрэмтгийг харууллаа гэж ойлгож болох уу?
-Маш зөрчилтэй. Монголын эдийн засаг жижигхэн гэсэн утгаараа унахдаа ч босохдоо ч амархан гэдэг талаас нь хандвал мэдрэмтгий гэж хэлнэ. Гэтэл цөөхөн хэдэн олигархи бүлэглэлүүдийн эрхшээлд орсон байдлаараа бол мэдрэмтгий биш гэсэн бодол төрдөг.
-Инфляци иймэрхүү байдалтай байна. Эруул инфляцитай байхын тулд яах ёстой вэ?
-Шатахууны хямрал дэлхийд анх удаа тохиож байгаа юм биш. 1973 оны анхны хямралыг Япончууд хоёр жилийн өмнөөс хараад энэ байдалд бэлдчихсэн байсан. Энэ байдлыг тэд ямар ч хямралгүйгээр давсан түүхтэй. Яг үүнтэй адил манай төрийн бодлого алсыг хардаг байх ёстой. Инфляцийг эрүүл байлгахын тулд хамгийн түрүүнд төрийн бодлого зөв байх ёстой, Аль ч оронд амьдрал сайжирна гэдэг сонгуулиар мөнгө тарааснаар биш бүтээмж, баялагаа дээшлүүлснээр хэмжигддэг. Өөрөөр хэлбэл төр алсыг харсан бодлоготой байх ёстой. Жищээ нь: Манай зэсийн үнэ таван жил тутамд хэлбэлздэг. Гэтэл зэсийн үнэ өндөр байх үеийг харчихаад эдийн засгийг 15 жилийг энэ үнээр төсөөлөөд байгаа юм.
-Мөнгө тараахгүй гэснээс энэ удаагийн сонгуульд улс төрийн хоёр хүчин маань их хэмжээний мөнгө амалсан. Ингэж бэлэн мөнгө өгөх нь зөв үү?
-Эдийн засгаараа тоглож байгаа туйлын буруу зүйл гэдгээ хэвлэлээр хэлсэн. Сонгуулийн энэ амлалтыг монголын эдийн засаг даахгүй. Саяхан нэг хэвлэл дээр “Хувьсгалт намын бүх амлалтыг хэрэгжүүлэхэд 31 триллон төгрөг хэрэгтэй” гэсэн байсан. Монголын ДНБ өнгөрсөн жилийн байдлаар 4 триллон 551 төгрөг гэж гарсан. Энэ жилийн хувьд 5 триллон давж гарах биз. Ийм байдалтай байхад юун 31 триллон төгрөгний асуудлыг шийдэх вэ. Хамгийн сонирхолтой нь манай төрийн түшээд хүртэл хэвлэл мэдээллээр “Гаднаас мөнгө босгоод асуудлыг шийднэ” хэмээн ярих юм.
-Мөнгө босгоно гэдгийг тодруулахгүй юу?
-Энэ нь зээл авч өрөнд орно гэсэн үг. Бид хойч үеэ өрийн барьцаа болгон байж сонгуулийн амлалтаа биелүүлэхэд хүрнэ. Улс төрийн сонгуулийг эдийн засагтай хутгаж заваардгаа болих цаг нь болсон. Хэрэв энэ байдлаа болихгүй бол монгол сүйрэл рүүгээ явж байна.
-Тэгэхээр энэ амлалтыг биелүүлэх боломжгүй байх нь ээ?
-Ямар ч үндэс байхгүй. Орд газрыг бодохдоо хэдэн төгрөгөөр бодсон билээ. Зэсийн үнэ гэхэд хэлбэлздэг шүү дээ. Гэтэл манайхан нэг л үнээр бодоод байх юм.
-Орд газруудыг ашиглана гээд байгаа. Энэ талаарх таны бодол юу вэ?
-Орд газар ашиглаад хэзээ ч баяжихгүй. Түүнийгээ гадагш нь зөөгөөд баахан ухсан нүхтэй үлдэнэ биз дээ. Хамгийн чухал нь олсон баялагтаа мэдлэг, технологи наагаад түүгээрээ нарийн бүтээгдэхүүн хийж гаргавал асуудлыг удаан хугацаанд шийдэх бүрэн боломжтой юм.
-Алт, зэснээс 68 хувийн татвар авсан. Энэ нь зөв байсан уу?
-Эдийн засгийн хувьд энэ нь утгагүй зүйл. Монгол шаталсан татварын системтэй, гэнэтийн орлогын ашгаас 68 хувийн хууль гаргалгүйгээр ашгийг төсөвт авдаг байсан бол ийм асуудал гарахгүй байсан. Нөгөө талаас бид байгалийн, хэвлийн баялгаа маш хямдаар үнэлдэгтэй холбоотой юм. 1997 оны хуулиар борлуулах үнийг 5 хувиар, 2006 оны хуулинд 5 хувиар үнэлж байгаа. Энэ бол утгагүй зүйл л дээ. Байгалийн нөөц эрдэс баялгийн үнэлгээ гэдэг орд газрын онцлог баялгийн хэмжээ баяршил гээд олон зүйлээс шалтгаалдаг. Энэ бүхнийг харахгүйгээр энэ жаахан хувиар огтолно гэдэг буруу. Америкийн нүүрсний орд газрын хувь нь 12.5 байдаг гээд боддоо.
-Монголын эдийн засаг олигархиудын гарт байдаг гэж ойлгож болох уу?
-Бүх гол зангилаа цэгүүд нь олигархиудын гарт байгаа.
-Манайд орон сууц хамгийн үнэтэйд тооцогддог. Энэ байдал цаашид хэрхэн өрнөх бол?
-Байрны үнийн өсөлт хоёр үндэслэлтэй. Нэгдүгээрт бүтээн байгуулалтын жилтэй холбоотойгоор барилгын үнийг өсгөж, барилгын салбарыг Солонгос, Японы идэш болгосон. Өөр нэг үндэслэл нь банкууд орон сууцанд зориулж их хэмжээний зээл өгсөнтэй холбоотой л доо. Орон сууцны үнэ ерөнхийдөө хямдрах төлөв ажиглагдаж байна. Үүнд нарийн тооцоо хэрэгтэй. Гол нь дотооддоо барилгын матөриал үйлдвэрлэж түүгээрээ зах зээлээ хангах хэрэгтэй.
-Банкууд дампуурлаа гэх юм. Энэ нь бодит зүйл үү эсвэл цуурхал уу?
-Дэлхийн санхүүгийн хямралтайгаар холбоотойгоор банкууд зээлэндээ хязгаарлалт хийлээ. Дампуурлын тухайд банкууд өмнө нь бага хүүтэй удаан хугацааны зээл өгсөн нь хямралд оруулах хүчин зүйл гэж бодож байна. Нөгөө талаас нь авч үзвэл шуугиан байж болох юм. Монголын эдийн засгийг нэгэн үед сайн ашиглаж байгаад сүүлд нь амандаа хүлхих бодолтой байгааг үгүйсгэхгүй. Мөн банкуудын шударга бус өрсөлдөөн ч байж ч болно.
-Дэлхийн эдийн засгийн хямрал манайд хэрхэн нөлөөлөх бол?
-Олон талаар нөлөөлнө. Хэвлэлийнхэн энэ хямрал манайд хүндээр тусна, харин ч ашигтай хоёр талтай байна. Энэ талаар гадныхан зөвлөгөө өгсөн гэж ч шуугиж байгаа. Хожиж болох саналтай хүмүүст хандаж ярихад ядуу буурай орон дэлхийн эдийн засаг хямарч байхад хог түүж амьдардаг. 1997-1998 онд Азийн хямралд манайхан ийм байдлаар жаахан ашиг олж байсан талтай. Гэхдээ ийм байдлаар Монгол хожоотой гэж төсөөлвөл л том эндүүрэл. Дэлхийн эдийн засгаас манайд алдах юм их олон бий. Тэгээд ч дэлхийн эдийн засгийн хямрал бол хүн төрөлхтний зовлон. Энэ дунд гадаад зах зээл хумигдаж, экспортын барааны үнэ унаж, банк санхүүгийн систем хямарч эхэлнэ. Энэ бүхэн нүүрлэхгүй биш нүүрлээд байгаа зүйл шүү дээ.
-Хямралаас гарах ямар гарц байгаа вэ?
-Миний бодоход Их Хурал ямааны тэтгэмжийн асуудал ярилгүй өөрөөр хэлбэл цаг алдалгүйгээр ард түмний хувь заяаг шийдэх хэд хэдэн асуулдал байгаа. Саяхан Монгол Банкны дэд ерөнхийлөгч Энхжаргал “Монгол орон амьдралаа хэмнэлтийн горимд оруулах ёстой” гэж ярьсан. Энэ бол маш зөв. Хоёрдугаарт эдийн засаг дахь улс төрийн оролцоог зогсоох хэрэгтэй. Сонгуульд өгсөн энэ их амлалтаа хоосон гэдгээ хүлээн зөвшөөрч ард түмнээс уучлалт гуйх хэрэгтэй.
-Инфляцийг яаж эрүүлжүүлнэ гэж та бодож байна?
-Инфляцийг эрүүлжүүлэхийн тулд хамгийн түрүүнд хадгаламжийн даатгалын асуудлыг шийдэх хэрэгтэй байна. Банкуудын хүрээнд төв банкны эрх үүргийг өргөтгөж, хувьцаа гаргах, худалдаж авах эрхийг өгмөөр санагддаг. Нөгөө талаас хувийн банкуудад тавих төрийн хяналтыг хүчтэй болгох нь зүйтэй. Энэ нь хувийн банкуудыг нийгэмчилж авна гэсэн үг огт биш. Энэ бол хувийн банкуудыг үйл ажиллагаанд тавих хүчтэй болгохгүй бол болохгүй байна. Саяхан Японы “Иточу” компани холбоотой асуудал дэгдсэн. Үүнийг маш ул суурьтай шалгаж хянахгүй бол болохгүй. Эдгээр алхмуудыг түргэн хийх шаардлагатай байна. Нөгөө талаас төсвөө хэмнэ. Төрийн төсөв дэндүү данхайж хэтрэх болсон. Саяхан сангийн сайд УИХ-д “2009 онд манай ДНБ долоон триллон төгрөг давна, нэг хүнд ногдох ДНБ 2212 доллар болно” гэж байх юм. Энэ бол сайхан зүүд. Бид ийм зүүдээр амьдарч болохгүй. Төр бол бодит байдлаар харж эрсдлийг тооцож бодлого боловсруулах ёстой.
Ярилцсан Э.Цолмонбаяр
http://badraa.blog.banjig.net/post.php?post_id=92619
No comments:
Post a Comment