Татварын мэдрэмжийн шинжилгээ

Судалгааны ажлын танилцуулга

Судалгааны ажил нь Монгол Улсын эдийн засаг дахь татварын ачаалал, мэдрэмжийн түвшин нь татварын бодлогын нөлөөгөөр 1990 -ээд он, 2000 -аад он гэсэн хугацааны интервалд хэрхэн өөрчлөгдсөнийг тодорхойлох, өөрөөр хэлбэл татварын бодлогын өөрчлөлт нь үр дүнгээ өгч буй эсэхийг тодорхойлох зорилготой юм.

Сэдвийн судлагдсан байдал

Монгол Улсын эдийн засаг дахь татварын ачаалал, мэдрэмжийн шинжилгээг анх 2006 онд МУ-ын Сангийн Яамны захиалгаар Дэлхийн банкны Эдийн засгийн чадавхийг дээшлүүлэх техник туслалцааны зээлийн төслийн "МУ-ын 2005 оны төсвийн төлөвлөлт, гүйцэтгэлд хийсэн мэргэжлийн шинжилгээ" судалгааны хүрээнд хийсэн байна.

Энэхүү судалгааны гол үр дүн нь МУ-ын татварын нийт орлого ДНБ-д мэдрэмжтэй буюу МУ-ын эдийн засагт татварын ачаалал харьцангуй өндөр байна гэсэн дүгнэлт бөгөөд татваруудын нэр төрлөөр мэдрэмжийн түвшинг хэмжиж үзэхэд орлогын албан татвар болон НӨАТ-ын мэдрэмж нэлээд өндөр байгаа нь ажиглагдсан байна.

Жил бүр татварын мэдрэмж, ачааллын түвшинг ийнхүү үнэлдэг ч МУ-ын татварын бодлогын үр ашиг, нийгэм дэх татварын ачааллыг бууруулж, бизнесийн орчныг сайжруулж буй талаар судлахгүй байгаа нь дутагдалтай тал юм. Иймд энэхүү судалгааны хүрээнд статистик, эконометрикийн шинжилгээний аргуудыг ашиглан татварын мэдрэмжийн динамик эгнээг шинжилсэн юм.

Судалгааны өгөгдөл, тоон мэдээллүүд

Эдийн засаг дахь татварын мэдрэмжийг шинжлэхдээ МУ-ын төсөвт оруулсан татварын нийт орлогын хэмжээ, ДНБ-ийн хэмжээг 1991 - 1999 , 2000 - 2008 оны интервалтайгаар авч ашигласан.

1999 он хүртэлх хугацааны татварын нийт орлогын ихэнх хувийг бүрдүүлдэг НӨАТ, орлогын албан татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэл, хураамж, онцгой албан татварын хэмжээ нь 1995 , 1997 онуудад өөрчлөгдөж байсан байна. Иймээс загвар 2-т эдгээр татваруудын нормд гарсан өөрчлөлтүүдийг тусгах нэг дамми хувьсагч Dch(T) -ийг нэмж, 1995 онд онцгой татварын норм бусад гол татваруудаасаа хамгийн анхлан өөрчлөгдсөнөөр уг дамми хувьсагчийн 1995 он, түүнээс хойших утгуудыг 1, 1995 оноос өмнөх онууд дахь утгуудыг 0 байна гэж үзсэн.

Харин 2000 - 2008 оны хооронд хамгийн эхэнд орлогын албан татварын норм 2002 онд өөрчлөгдсөн учраас мөн нэг дамми хувьсагчийг нэмж оруулан, 2002 оноос өмнөх утгуудыг 0, 2002 он болон түүнээс хойших утгуудыг 1 гэж үзсэн.

Загварын үнэлгээ

Татварын орлого нь төсвийн санхүүжилтын гол эх үүсвэр болохоос гадна хамгийн гол үүрэг нь төрийн эдийн засгийн зохицуулалтын түлхүүр хэрэгсэл юм. 2008 оны гүйцэтгэлээр манай улсын төсвийн нийт орлого, тусламжийн 87,6 хувийг татварын орлогоор бүрдүүлжээ. Татварын нийт орлого нь ДНБ-тэй эерэг хамааралтай ба ДНБ-ийн өсөлтөөр, эсвэл татварын хувь норм, түвшний өсөлтөөр тус тус өсдөг функц юм. Татварын нийт орлого дахь энэхүү өсөлтийг татварын мэдрэмжийн аргаар тодорхойлно. Мэдрэмж нь татварын орлого ба улсын төсвийн нийт орлогын хоорондох эмпирик хамаарлыг тооцоолох чухал үзүүлэлт бөгөөд энэ шинжилгээгээр ДНБ-ээс хамаарах МУ-ын татварын нийт орлогыг регрессийн хандлагаар тодорхойлов.

Татварын мэдрэмж нь ДНБ-ийн нэг хувийн өөрчлөлтөд ногдох татварын нийт орлогын өөрчлөлтийн хувийг хэмждэг ба уг мэдрэмжийг дараах томъёогоор тооцно:

Үргэлжлэл бий....